Gustaw
Holoubek

(1923 - 2008)

Był jednym z najwybitnijszych polskich aktorow teatralnych i filmowych. Był również reżyserem. Urodził się 21 kwietnia 1923 w Krakowie. W 1939 roku brał udział w kampanii wrześniowej w oddziałach Przysposobienia Wojskowego. Dostał się do niewoli niemieckiej, trafił do obozu jenieckiego w Altengrabow, później w Toruniu. W 1940 roku został zwolniony i wrócił do Krakowa. W czasie okupacji należał do konspiracyjnego kółka teatralnego. W 1945 roku zdał egzaminy do krakowskiego Studia Dramatycznego przy Teatrze im. J. Słowackiego założonego przez Karola Frycza, które ukończył w 1947 roku. W pierwszych latach kariery scenicznej grał w teatrach krakowskich, które stanowiły wówczas jedną instytucję pod nazwą Miejskich Teatrów Dramatycznych (1947-1949). W latach 1947-1949 był również asystentem Władysława Woźnika w krakowskiej szkole teatralnej, gdzie nauczał gry aktorskiej. W 1949 roku został zaangażowany do Teatru Śląskiego im. St. Wyspiańskiego w Katowicach, gdzie w latach 1954-1956 pełnił także funkcję kierownika artystycznego. W 1956 roku musiał opuścić Katowice z powodu ciężkiej choroby płuc i konieczności zmiany klimatu. W 1957 roku przeniósł się do Warszawy i od 1958 roku związał się na stałe z teatrami warszawskimi. Grał w Teatrze Polskim (1958-1959), Teatrze Dramatycznym (1959-1963), Teatrze Narodowym (1964-1968). Współpraca z Kazimierzem Dejmkiem - dyrektorem Teatru Narodowego - zaowocowała doskonałymi rolami na tej scenie: tytułowym RYSZARDEM II Szekspira w reż. Henryka Szletyńskiego (1964), Przeleckim w UCIEKŁA MI PRZEPIÓRECZKA Żeromskiego w reż. Jerzego Golińskiego (1964), Riccardem w NAMIESTNIKU Rolfa Hochhutha w reż. Kazimierza Dejmka (1966) i w koncu Gustawem-Konradem w historycznych dejmkowskich DZIADACH (1968).

Po odwołaniu przez władze Dejmka ze stanowiska dyrektora, Holoubek solidarnie z grupą aktorów opuścił teatr. W 1968 roku powrócił do Teatru Dramatycznego, którym kierował 1971-1982. Jako dyrektor tej sceny, stworzył teatr o wysokiej randze artystycznej, dbał o repertuar współczesny, współpracował ze znakomitymi twórcami, reżyserami: Ludwikiem René, Jerzym Jarockim, Maciejem Prusem, Kazimierzem Dejmkiem, Bogdanem Korzeniewskim, scenografami: Kazimierzem Wiśniakiem, Janem Kosińskim, muzykiem Stanisławem Radwanem. Stworzył jeden z najlepszych w powojennej Polsce zespołów teatralnych. Występowali u niego między innymi: Jadwiga Jankowska-Cieślak, Zbigniew Zapasiewicz, Andrzej Szczepkowski, Piotr Fronczewski, Marek Walczewski. Teatr Dramatyczny pokazywał wówczas swoje przedstawienia miedzy innymi w Stanach Zjednoczonych, ówczesnej Republice Federalnej Niemiec, ówczesnym Zwiazku Radzieckim. Holoubek wyreżyserował wtedy między innymi Fredrowską ZEMSTĘ (1975) i HAMLETA (1979). W latach 1970-1981 był prezesem SPATiF-u. W latach 1976-1982 zasiadał w sejmie PRL.

Stabilizacja Teatru Dramatycznego, ze względów politycznych zaczęła się chwiać. W 1983 roku Holoubek został usunięty ze stanowiska dyrektora, wcześniej władze rozwiązały ZASP, którego Holoubek był prezesem. Władza odpowiedziała w ten sposób na bojkot aktorów reżimowej telewizji i radia po 13 grudnia. Poza tym Holoubek naraził się władzom tuż po wprowadzeniu stanu wojennego, na znak protestu zrezygnował z mandatu poselskiego.

Od 1989 roku był zwiazany z Teatrem Ateneum. W 1997 roku został kierownikiem artystycznym tej sceny.
Od 1973 roku zajmował się także pracą pedagogiczną. Był wykładowcą Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, a od 1989 roku był profesorem tej uczelni (Akademia Teatralna). W 1989 roku został senatorem Rzeczypospolitej Polskiej.

Zagrał w wielu polskich filmach. Pierwszą ważną rolą filmową była postać alkoholika Kuby w PĘTLI
w reż. Wojciecha Hasa według Marka Hłaski (1957). Z Wojciechem Hasem Holoubek współpracował jeszcze wielokrotnie. Zagrał Mirka w POŻEGNANIACH według Stanisława Dygata (1958), Dziadzia we WSPÓLNYM POKOJU według Zbigniewa Unilowskiego (1959), mecenasa Rennerta w ROZSTANIU (1960), Don Pedro Velasqueza w RĘKOPISIE ZNALEZIONYM W SARAGOSSIE według Wacława Potockiego (1964) oraz doktora Gotarda w SANATORIUM POD KLEPSYDRĄ według prozy Brunona Schulza (1973). Ściśle wspólpracował z Tadeuszem Konwickim. Zagrał w kilku wyreżyserowanych przez niego filmach: Gospodarza w SALCIE (1965), Maksa w JAK DALEKO STĄD, JAK BLISKO (1971), Poetę w LAWIE według DZIADÓW Mickiewicza (1989). Grał także między innymi u Janusza Morgensterna (Wiewiórski w JUTRO PREMIERA 1962), Leonarda Buczkowskiego (Von Steinhagen w CZASIE PRZESZŁYM 1961, Napoleona w MARYSI I NAPOLEONIE 1966) oraz u Janusza Zaorskiego (Profesor w POKOJU Z WIDOKIEM NA MORZE 1977).

Szerokiej publiczności znany jest z serialu telewizyjnego KLUB PROFESORA TUTKI według Jerzego Szaniawskiego w reż. Andrzeja Kondratiuka (1966-1968), w którym wcielił się w rolę Profesora Tutki.

W ankiecie “Polityki” na najważniejszych aktorów polskich XX w. zajął 2 miejsce.

Zmarł w Warszawie 6 marca 2008 roku.

Ważniejsze nagrody:
w 1952 - nagroda państwowa III stopnia
w 1953 - nagroda państwowa II stopnia
w 1961 - nagroda Klubu Krytyki Teatralnej za rolę Goetza w dramacie DIABEL I PAN BÓG w Teatrze
w 1961 - Dramatycznym w reż. Ludwika René
w 1966 - nagroda państwowa I stopnia
w 1972 - nagroda ministra kultury i sztuki I stopnia
w 1977 - złota “Syrenka” za zasługi dla m. st. Warszawy
w 1978 - nagroda państwowa I stopnia

Otrzymał ponadto odznaczenia:
w Sztandar Pracy I i II klasy
w Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
w Odznakę Zasłużonego Działacza Kultury.

(Opracowano na podstawie danych Instytutu Adama Mickiewicza)